เส้นทางยิ่งยากทุกอย่างคือความท้าทาย … อดีตรุ่งเรืองเหมืองปิล็อก เสียงเครื่องยนต์คำรามแผดก้องผืนป่าระหว่างทางขึ้นเขามุ่งหน้าหมู่บ้านเล็กๆเชื่อมต่อประเทศพม่า รอยยิ้มความสุขจากอดีตถูกเก็บไว้ในความทรงจำผ่านมาเนิ่นนานตามกาลเวลายังคงอยู่
ไม่ใช่เรื่องง่ายกว่าเราจะมาถึงด้วยสภาพเส้นทางค่อนข้างยาก แต่ถ้าเทียบกับอดีตเมื่อได้ยินเสียงบอกเล่าผ่านจากคุณรุ่นก่อนยังถือว่าปัจจุบันดีขึ้นเยอะ เช่นเดียวกันกับยุคที่เหมืองแร่ดีบุกมีราคาสูงสถานที่แห่งนี้กลายเป็นแหล่งหารายได้สำคัญทั้งนักแสวงโชคจากเมืองอื่นหรือแม้กระทั่งเพื่อนบ้านต่างก็มุ่งหน้าสู่เมืองนี้ หวังเพียงเพื่อได้ความร่ำรวยสร้างความสุขสบายให้ตัวเองและครอบครัว แต่ไม่ได้ถึงทุกคนจะร่ำรวยเสมอไป

ด้วยความเจริญถึงขีดสุดจากความมั่งคั่งของเงินทองหาได้ง่ายราวกับจะเดินไปหยิบจับจากตรงไหนก็ตาม ส่งผลให้เกิดสิ่งล่อตาล่อใจด้านความบันเทิงเริงรมย์มากมายร้านเหล้า ร้านอาหาร หรือโรงภาพยนตร์ หากมองดูภาพปัจจุบันเราอาจนึกภาพบรรยากาศเหล่านั้นไม่ออก แต่คนเหมืองในอดีตภาพเก่าๆยังฉายวนเวียนอยู่ในความทรงจำเสมอเมื่อนึกถึง บางคนยังเล่าให้เราฟังพร้อมรอยยิ้มอิ่มเอม

สำหรับบ้านอีต่องเวลานี้คือปลายทางของนักท่องเที่ยวทั้งรุ่นเล็กรุ่นใหญ่ เมื่อก่อนเป็นที่ตั้งของเหมืองแร่ดีบุก เคยรุ่งเรืองเมื่อราวปี พ.ศ. 2483 เป็นเหมืองขุดแร่ดีบุกที่มีคนงานร่วม 600 คน จนราคาแร่ทั่วโลกตกต่ำ ผลจากการตัดราคาของแร่จากจีน ประมาณปี พ.ศ. 2527-2528 ความรุ่งโรจน์ของการขุดแร่ได้จบลง ปิล๊อกที่เคยรุ่งเรือง มีตลาดที่เฟื่องฟู เคยมีโรงภาพยนตร์ถึง 2 โรงก็เงียบเหงา เหมืองแร่ต่างๆ ที่นี่ทยอยปิดตัวลง คนงานเริ่มทยอยกลับบ้านแยกย้ายกันไป
ปัจจุบันนี้รายได้หลักของหมู่บ้านอีต่องคือการท่องเที่ยว ที่พักโฮมสเตย์ เหมาะสำหรับผู้ที่ชอบธรรมชาติ อากาศดี เพราะอยู่สูงจากระดับน้ำทะเลกว่า 1,000 เมตร จากความสูงเหนือระดับน้ำทะเลขนาดนี้จึงทำให้อากาศเย็นตลอดมีอากาศดีและบริสุทธิ์ ห้องพักส่วนมากจึงไม่มีแอร์มีเพียงพัดลม ซึ่งพัดลมก็แทบไม่ต้องเปิด ดึกๆนักท่องเที่ยวมักจะเรียกขอแต่ผ้าห่มเพิ่มจากเจ้าของที่พัก
ระหว่างทางหากเป็นคนจดจำเก็บเกี่ยวความสุข เห็นผืนป่าที่อุดมสมบูรณ์ได้รับการดูแลจากเจ้าหน้าที่ป่าไม้อย่างดีพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นเทือกเขาสลับซับซ้อน แนวเขาวางตัวในแนวทิศเหนือ–ใต้ เป็นส่วนหนึ่งของเทือกเขาตะนาวศรี มีพื้นที่ราบลุ่มเป็นจำนวนน้อย ความสูงของพื้นที่มีความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 100–1,249 เมตร มีเขาช้างเผือกซึ่งอยู่ทางทิศตะวันตกของพื้นที่เป็นยอดเขาสูงสุด สูง 1,249 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลางยอดเขาที่สำคัญ ได้แก่ เขาช้างเผือก เขานิซา เขาพุถ่อง เขาด่าง เขาปาก ประตู เขาเลาะโล เขาประหนองโทคี เขาชะโลง ฯลฯ ซึ่งเป็นต้นกำเนิดของลำห้วยต่างๆ เช่น ห้วยมาลัย ห้วยกบ ห้วยซ่าน ห้วยองค์พระ ห้วยปีคี ห้วยปากคอก ห้วยเจ็ดมิตร ฯลฯ โดยไหลลงสู่ที่ราบทิศตะวันออก ลงสู่เขื่อนเขาแหลม และลำน้ำอีกส่วนไหลลงสู่แม่น้ำแควน้อย ชาวบ้านยังหวงแหนผืนป่าแห่งนี้อย่างยิ่งด้วยความเป็นป่าต้นน้ำเขาจึงไม่อยากให้ใครได้แตะต้อง
ด้วยความที่สองประเทศไทย-พม่ามีเส้นกั้นเพียงเขตแดนชาวบ้านในพื้นที่ยังพอจะแลกเปลี่ยนอาหารกันได้อย่างเช่นเนื้อสัตว์หรือของบางชนิด จากความศรัทธาแรงกล้าต่อพุทธศาสนาของชาวบ้านทั้งสองดินแดนมักจะร่วมทำบุญกันทุกวันพระขณะเดียวกันการเว้นชีวิตสัตว์นานาชนิดในวันนั้นก็จะหยุดลงเพื่อให้รักษาศีล แม้ความสะดวกสบายเพิ่มมากขึ้นระบบการสื่อสารจะรวดเร็ว เมืองนี้ทุกค่ำคืนจะเงียบสงบอย่างเรียบง่าย ไอหมอกหนาเริ่มลอยเอื่อยผ่านลำธารก่อตัวหนาเข้าหกคลุมทั่วหมู่บ้านในเวลาเพียงไม่นาน ซึ่งภาพแบบนี้จะเห็นได้เกือบในทุกฤดูจนบางคนเรียกเมืองในหมอก

ช่วงเวลาหนึ่งของค่ำคืนในบ้านอีต่องเครื่องดื่มแอลกอฮอล์กี่ดีกรีไม่ได้จำนวนรู้สึกได้แค่เบาบางมันกำลังพาเราดื่มด่ำกับบรรยากาศ หลังก้นแก้วสัมผัสพื้นโต๊ะความคิดด้านสัจธรรมก็ผุดขึ้นมาในหัว …ทุกสิ่งอย่างเมื่อขึ้นสู่จุดสูงสุดแล้วมันย่อมต้องร่วงลง ต้องปรับตัวอยู่กับความเป็นจริงให้ได้ เพียงเท่านี้ชีวิตย่อมมีสุขดังเช่นชาวเหมืองปิล็อกบางคน หญิงสาวเจ้าของโฮมสเตย์เดินมาบอกกับเราว่า
“ตัวเขาไม่รู้สึกว่าเหมืองแร่ได้หายไปไหนรวมถึงบรรยากาศรอบตัว เพราะนักท่องเที่ยวส่วนใหญ่มาถึงก็ถามเรื่องเหมืองหรือมาดูให้เห็นกับตาเสมอ เพียงแค่เรามีรายได้จากทางอื่นไม่ใช่ขายแร่แต่ก็ยังเกี่ยวพันอยู่กับเหมืองปิล็อกเช่นเดิม” …เธอพูดจบแล้วนิ่งไปสักครู่ก่อนจะแถมเครื่องดื่มและอาหารให้กับอีกชุดใหญ่เพราะคุยกันถูกคอ
ด้วยแนวเขตแบ่งกั้นดินแดนห่างกันเพียงนิดทำให้สถานที่แห่งนี้ต้องมีผู้ปกป้องดูแลอย่างเคร่งครัด บริเวณยอดเนินช้างศึกหรือยอดดอยปิล๊อก ซึ่งเป็นจุดยุทธศาสตร์จุดหนึ่งของชายแดนไทย-พม่า เป็นที่ตั้งฐานของตำรวจตระเวนชายแดนที่ 135 คอยตรวจตาสกัดกั้นยากเสพย์ติดและพวกตัดไม้ทำลายป่า โดยสถานที่ตั้งอยู่สูงกว่าระดับน้ำทะเล ประมาณ 1,053 เมตรทำให้อากาศเย็นตลอดทั้งปี ด้านมีลานจอดเฮลิคอปเตอร์ขนาดใหญ่เพื่อสะดวกต่อการเดินทางหากเกิดเหตุฉุกเฉิน นอกเหนือจากเวลาปฏิบัติการแล้ว สถานที่แห่งก็จะกลายเป็นจุดชมวิวอันสวยงามมองเห็นทิวทัศน์ได้ 360 องศา หากใครก็ตามสนใจจะมาพักผ่อนนอนชมดาวกางเต็นท์เจ้าหน้าที่ก็ไม่ห้ามแต่ต้องติดต่อมาล่วงหน้าและต้องปฏิบัติตามกฎเคร่งครัด
